Til varnar íslenskri tungu

Í tilefni þess að ný ríkisstjórn ætlar að efla íslenska menningu og einnig að RÚV fer af stað með þátt um íslenskt mál, Orðbragð, í haust, vil ég leggja mitt að mörkum með þessari stuttu grein.

Ekki segja „hérna“

Hugsaðu áður en þú talar. Ef þú hugsar ekki hraðar en þú talar, skaltu varast að segja „hérna“ í öðru hvoru orði eins og fjórir af hverjum fimm íslendingum, því fátt sker jafnilla í eyru. Ef þú hefur ekki tekið eftir þessu, skaltu hlusta á viðtalsþætti í útvarpi og sjónvarpi, t.d. Kastljósið eða Kiljuna og Silfur Egils, því Egill er fundvís á menn sem segja hérna, sko og sem sagt. Ég setti tvö verstu dæmin á Youtube.com undir: „Silfrið hérna Óli Björn“ og „Illskan öll“

Forðastu að hefja mál þitt eða svar með „Ammmmm...“ sem smeygði sér inn í íslenskuna með amerískum sjónvarpsþáttum. Ekki segja: „Aaaaa...“ og allra síst með kokhljóði eða eitthvað því mun heimskulegra, sé það hægt, ef þú þarft að hugsa þig um. Aldrei segja „sko“ í lok setningar.

 

Hvorki segja né skrifa „sem sagt“

... nema þú hafir útskýrt eitthvað ítarlega eða í löngu máli, þá dregur þú mál þitt saman og segir: „Sem sagt, þannig er farið að því...“ Fjöldi Íslendinga ofnotar „sem sagt“ í daglegu tali, t.d. fréttamenn, viðmælendur þeirra og stjórnendur sjónvarpsþátta  - að ógleymdum þýðendum norrænna sakamálasagna sem nota það allt að þrisvar til fimm sinnum á sömu blaðsíðunni.

Ég benti síðastnefnda hópnum á þetta í grein í Fréttablaðinu 10. apríl 2012, „Er sem sagt, sko?“, (bls. 19) og útskýrði aðferð til að forðast það. Aðferðin felst í því að láta Word forritið finna „sem sagt“ og lýsa það upp með gulu – fylla skjáinn af blaðsíðum og þá er eins og einhver hafi pissað yfir handritið. Þetta er mjög sálræn upplifun og fær þann sem reynt hefur, að forðast „sem sagt“ eða annað sem hann/hún vill forðast að ofnota. Sjá Youtube.com: „Kiljan-sem-sagt“

Aðeins einn „sem sagt“ þýðandi hafði samband við mig með tölvupósti. Hann taldi sig bundinn af Bernarsáttmálanum frá1887, (tók gildi á Íslandi1947) sem HKL hefði bent sér á og að hann yrði að vera trúr upphaflega handritinu. Ekki hefur HKL fylgt eigin ráðum er hann þýddi „Vopnin kvödd“ 1941 (Farwell to Arms) eftir Hemingway né við endurútgáfuna 1977. Fyrsta þýðing hans á titlinum var „Kveðja til vopnanna“, sem er afleit þýðing. HKL átti síðan í miklu stríði við þýðinguna; fékk ákúrur frá Kennarafélagi Suður-Þingeyinga fyrir aðför að íslensku ritmáli og alnafni hans, skólastjóri í Vestmannaeyjum, taldi um fjögur þúsund ritvillur áður en hann skrifaði ádeilugrein í Tímann.

En Sigfús Daðason, skáld, ritaði í varnargrein: „... var þýðing Halldórs mér einnig fyrsta lexía í þýðingarfræði, og mér lærðist þá þegar að frumtexti og þýðing er sitt hvað.“

 

Ekki tala í nafnhætti

Þjóðsagan segir að nýbúar hafi átt erfitt með beygingu íslenskra sagna, svo þeir notuðu nafnhátt í staðinn. Þeir sögðu: „Ég er ekki að skilja þetta“ í stað: „Ég skil þetta ekki“. Málhaltir Íslendingar tóku undir þetta og hófu að segja: „Herjólfur er ekki að sigla...“ í stað: „Herjólfur siglir ekki.“  Í lífstílsþætti var sagt: „Hvað ertu að nota á húðina... í stað: „Hvað notarðu á húðina?“ Í Útsvari var spurt: „Eruð þið ekki að finna fyrir því...“ i stað: „Finnið þið ekki fyrir því?“ Stórlax í viðskiptaheiminum sagði: „Hefur ekki verið að skila sama árangri...“ í stað: „Hefur ekki skilað sama árangri...“ Í tilefni ofangreinds þáttar um íslenskt mál á RÚV hófst grein í Fréttablaðinu á setningunni: „Við erum að fara að vaða í tökur á þessu.“... og dæmi nú hver fyrir sig.

Það versta við svona greinar er að þeir sem þyrftu að lesa þær gera það ekki, því bið ég þig, lesandi góður, að benda þeim á greinina sem þér finnst að ættu að lesa hana.

Þjóðlífsmyndir og örsögur

     Ef einhver les þetta þá er ég búinn að breyta tilgangi þessarar bloggsíðu minnar. Það reka allir upp ramakvein þegar eitthvað gerist, því allt orkar tvímælist þá gjört er og fara að blogga um það út og austur. Ég hef aldrei verið nógu mikil hópsál til að ganga í félag sem vill hafa menn eins og mig sem félaga og hér vitna ég í Groucho Max-bróðir, því hef ég ákveðið að á þessari bloggsíðu verði aðeins Þjóðlífsmyndir af sjálfum mér og Örsögur sem hafa safnast upp hjá mér, bæði í rituðu formi sem á sveimi í heilabúi mínu.  

   Ég get ekki lofað stöðugu flæði en ætla að reyna að halda mig að þessu eins og ég hef tíma og þrek til. Hér á eftir fara fyrstu færslur á þessum tveimur sviðum. Ég mun einnig sinna öðrum liðum/flokkum sem eru á dagskrá, öðrum hef ég eytt.

   Það væri gaman að fá einhver viðbrögð við þessu en mér er meira í mun að koma þessu frá mér og að það sé aðgengilegt einhvers staðar.

Trunt, trunt og tröllin í fjöllunum

   Til nánari útskýringar á nafni bloggsins birti ég hér þjóðsöguna:

    „Einu sinni voru tveir menn á grasafjalli. Eina nótt lágu þeir báðir í tjaldi saman. Svaf annar, en hinn vakti. Sá þá hinn er vakti, að sá, sem svaf, skreið út. Hann fór á eftir og fylgdi honum, en gat naumast hlaupið svo, að ekki drægi sundur með þeim. Maðurinn stefndi upp til jökla. Hinn sá þá, hvar skessa mikil sat uppi á jökulgnípu einni. Hafði hún það atferli, að hún rétti hendurnar fram á víxl og dró þær svo upp að brjóstinu, og var hún með þessu að heilla manninn til sín. Maðurinn hljóp beint í fang henni, og hljóp hún þá burt með hann.    Ári síðar var fólk úr sveit hans á grasafjalli á sama stað. Kom hann þá til þess og var fálátur en ábúðarmikill, svo varla fékkst orð af honum. Fólkið spurði hann, á hvern hann tryði, og sagðist hann þá trúa á guð.    Á öðru ári kom hann aftur til sama grasafólks. Var hann þá svo tröllslegur, að því stóð ótti af honum. Þó var hann spurður, á hvern hann tryði, en hann svaraði því engu. Í þetta sinn dvaldi hann skemur hjá fólkinu en fyrr.

   Á þriðja ári kom hann enn til fólksins, var hann þá orðinn hið mesta tröll og illilegur mjög. Einhver áræddi þó að spyrja hann að, á hvern hann tryði, en hann sagðist trúa á "trunt, trunt og tröllin í fjöllunum" og hvarf síðan. Eftir þetta sást hann aldrei, enda þorðu menn ekki að vera til grasa á þessum stað nokkur ár eftir.“

   Ef við setjum Sjálfstæðisflokkinn í hlutverk skessunnar og alla hina flokkana í hlutverk mannvera, fæst álit mitt á stjórnmálamönnum landsins. Þegar þeir hafa verið nógu lengi í stjórn með skessunni trúa þeir á Trunt, trunt og tröllin í fjöllunum.

   Eins og Jón Siguðrsson orðaði það svo vel að nú væri tími til að skipta um menn í stjórn sem hefðu setið nógu lengi, ætti kannski að skipta út „trunt“ fyrir „prump“ - því það er búið að vera svo lengi!

Velkomin á bloggið mitt

   Þó að ég sé enginn ofurhugi tel ég allt í lagi að prófa flest einu sinni, svona til að sjá hvernig það virkar og svo framarlega sem það stefnirekki lífi mínu í voða. Því datt mér í hug að í stað þess að rausa yfir hinu og þessu við mína nánustu, þá gæti ég komið því frá mér sem bloggi.

   Það fyrsta sem ég get rausað yfir er hvort hægt sé að bjóða einhvern sem ég hvorki heyri né sé, velkominn á vefsíðu? En eitthvað verður að vera fyrst og það er óþarfi að vera með leiðindi.

   Þetta er í rauninni prufufærsla, svona til að sjá hvernig þetta virkar.